Schrijf- en spreektaal

Sprekende mensen zijn te helpen, ook over het geschreven woord. Maar willen ze dat wel? Nope! “Wat vind je van een tekst die je drie keer moet lezen om hem een halve keer te begrijpen?” Deze openingsvraag van een teksttraining is een losmaker van formaat in een groep taalhongerige schrijvers in spe… De voorbeelden van collega’s met een werkelijk afschuwelijke schrijfstijl vliegen me om de oren. Het kost me als trainer enige moeite het losgebroken enthousiasme weer in tekstenvannubanen te leiden. Hiermee is het hetzelfde gesteld als met minder lang douchen: een goed idee want dan verbruiken we minder water… bij de buren dan, toch? In ieder geval: ikke niet! Waarom kiest een schrijver zo vaak een woord uit een grijs verleden i.p.v. de eigentijdse variant?

Ik ga met u een verkort lijstje langs:
Indien: uit vroegere tijden en we zeggen het nooit! Of zegt u ’s avonds: “Indien er op RTL4 een leuke film is, wil ik die zien!” Ik denk dat u dan heel gauw de wachtkamer van de huisarts zult zien (i.p.v de film) onder begeleiding van uw bezorgde huisgenoten… Nee het is gewoon: als !! “Ja,… maar!” klinkt het dan steevast in het trainingslokaal: “…als ik 6 keer als achter elkaar zet, ziet dat eruit alsof …” (3 keer als, zonder problemen…).
Derhalve: ook vroeger al ouderwets. Gebruiker: een schrijver met een grote behoefte aan het imponeren van zijn lezers. In andere woorden: armoede dus. Hopelijk voor u zégt u het nooit, anders: zie boven!
Thans: alleen Balkenende en Donner hoorde ik dit woord ooit uitspreken na 1850, toen ze, in mentale nood, het voor de camera ook niet meer wisten. Het is toch echt nu. Want stel je nou eens voor, op zondagmorgen als de zon schijnt en de hond staat te trappelen van ongeduld om naar buiten te gaan dat je partner zegt: “Waar gaan wij thans naartoe schat?” Nou ja, zie boven!

Dienen
Dit is een heel bijzonder geval. Aandacht voor dienen! Het komt uit een tijd van grote klasseverschillen. De dienaar was toen nog dienaar, dat wil zeggen: de-jij doet wat ik zeg-sfeer. Dienen is afliggen en het zonder enig weerwoord opvolgen van bevelen. We lezen regelmatig ‘u dient…’ De betekenis van dienen is in 99,9% van de gevallen: moeten. Als ik in een training te snel ben met de vertaling van dienen, komt me dat duur te staan: extra tijd stoppen in overtuiging want: ‘moeten’ …. dat kun je toch echt niet schrijven, zo vinden mijn cursisten.
Nee ‘moeten’ gebruiken wij niet graag, want dat past niet in onze tijd. Gelijkheid, eigen wil, zelfbewustzijn, vrijheid, democratie, enz.: allemaal begrippen die niets van ‘moeten’ moeten hebben. Tja: moeten voelt als iemand je wil opleggen. Nou hoe kom je er dan bij om wél dienen te gebruiken??
Omdat het NIET klinkt als dat gevreesde ‘moeten’ én omdat het zo ouderwets is dat we niet eens meer weten dat het zo zwaar beladen is. Het komt uit een andere tijd. Ter vergelijking: je gaat toch ook niet meer met paard en wagen naar je werk? Waarom zou je dan woorden uit een veel ouder Nederlands gebruiken?

Sommige dingen moéten nu eenmaal: op de afdeling werk en inkomen bijvoorbeeld is het nodig uitkeringsgerechtigden te wijzen op hun rechten en plichten: dingen die ze mogen en dingen die ze moeten. ‘U dient’ wordt dan hopelijk: ‘u moet; het is nodig dat; u bent verplicht; wettelijk gezien…’ Vul de lijst maar aan en kies, passend bij het tekstdoel. Als ik in de supermarkt lees ‘u dient hier uw groente te wegen!’ dan denk ik: nou moe, ik ben hier klant en niet in dienst. Nee, weeg hier uw groente en fruit of hier kunt u uw groente en fruit wegen of …niets.

Spreektaal en schrijftaal, er zijn eigenlijk geen grote verschillen in woordkeuze: wat in spreektaal ouderwets klinkt is dat ook in schrijftaal. Wat je niet zegt, schrijf je dus ook niet. Maar schrijvers denken plechtiger te moeten zijn in hun woordkeuze, of ze vinden de taal van onze voorgangers ‘mooier’! Meestal is je tekst toch bestemd voor een andere lezer dan alleen jijzelf en is het dus geen dagboek of een roman waar je aan werkt. Heel vaak gaat het om een tekst voor je werk en dan gaat het dus niet om mooi! Zoek naar de juiste woorden, nuanceer en wees duidelijk. Dat is al moeilijk genoeg!