125 jaar Concertgebouworkest

Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest vieren in 2013 hun 125-jarig bestaan. Op 3 november 1888 gaf het orkest zijn eerste officiële uitvoering voor publiek.

Het Concertgebouw
In 1881 begon men aan de bouw van het Concertgebouw, op initiatief van de Amsterdamse burgerij. De architect Adolf van Gendt plaatste de lier op het gebouw in Weens-classicistische stijl. De Grote Zaal is beroemd om zijn akoestiek, die het orkest een unieke en kenmerkende klank geeft. Hoewel in 1886 klaar opende men het gebouw pas op 11 april 1888.

Het Concertgebouworkest
Het Concertgebouworkest verwierf wereldwijde faam. Niet in de laatste plaats door uitstekende dirigenten De eerste orkestdirecteur en dirigent was Willem Kes, die met ‘veel energie, kunde en vakliefde’ het orkest leidde. In 1895 volgde de 24-jarige pianist Willem Jozef Mengelberg hem op: een bijzonder dirigent en een groot hervormer. Onder zijn leiding groeide het orkest uit tot een sterk ensemble en maakte het Amsterdam tot een internationaal centrum voor muziek. Mengelberg nodigde eersterangs solisten en gastdirigenten uit binnen- en buitenland uit en bevorderde kunstreizen over de grenzen.

Tweede Wereldoorlog
De oorlogsjaren drukten zwaar hun stempel op het orkest. Vanaf april 1941 werd het orkest ‘geariseerd’ en moesten de zeventien joodse orkestleden vertrekken. Veertien van hen zouden de oorlog overleven. De oorlog betekende ook het einde van het ‘Mengelbergimperium’. Velen vonden dat hij zich te gemakkelijk neerlegde bij de eisen van de bezetter, zoals het niet meer uitvoeren van werken – als ‘Entartete Kunst’ bestempelde muziek – door joodse componisten. Hoewel hij bleef dirigeren, had hij de sympathie van veel Nederlanders verloren.

Van Beinum
Na de oorlog werd Eduard van Beinum chef-dirigent. Hij wist het zwaar getroffen Concertgebouworkest, dat ook afscheid had moeten nemen van de Duitsgezinde musici, weer op te bouwen en zijn zelfvertrouwen terug te geven.

Haitink, Chailly en Jansons
Helaas overleed Van Beinum al in 1959. Zijn opvolger was de jonge Bernard Haitink, onder wiens leiding het Concertgebouworkest een indrukwekkend oeuvre opbouwde en grote successen in het buitenland behaalde. 27 jaar zou Haitink als chef-dirigent van het orkest aanblijven. In 1988 trad Riccardo Chailly aan als de eerste niet-Nederlandse chef-dirigent. Hij bouwde de traditie van het orkest verder uit en koos daarvoor een eigentijds repertoire, tot grote waardering van het publiek. Na Chailly’s vertrek volgde Mariss Jansons hem in 2004 op. Jansons noemde het orkest ‘geraffineerd’ door de uitvoeringen ‘met een nobele klankcultuur’.

Beroemde componisten
Tijdens het 125-jarig bestaan van het Concertgebouworkest hebben meer dan 250 componisten in Amsterdam hun eigen stukken gedirigeerd, onder wie Gustav Mahler. Wereldberoemde musici als Bela Bartok, Igor Stravinsky, Serge Rachmaninoff en Arnold Schoenberg traden in het Concertgebouw op.

Andere muziekgenres en evenementen
In de loop der jaren verbreedde het Concertgebouw zijn culturele horizon. Al vanaf de jaren dertig klonk er jazz in de Grote Zaal. Beroemdheden als Duke Ellington, Louis Armstrong en Josephine Baker traden er op. Andere beroemde artiesten als Benjamin Britten, Leonard Bernstein, Yehudi Menuhin, Maria Callas, Edith Piaf, Frank Sinatra betraden het podium. In het Concertgebouw vinden jaarlijks zo’n 900 evenementen plaats. Dan gaat het om balletvoorstellingen, congressen, kerkdiensten, feesten en uitvaartplechtigheden, modeshows, landenfestivals, bokswedstrijden en diners. Een keer zelfs een voetbalwedstrijd ter gelegenheid van het afscheid van Aron Winter in 2003. Vanaf de jaren tachtig is het Concertgebouw een van ’s werelds drukst bezette en bezochte concertzalen.

Hoogtepunten
Gebouw en Orkest vierden in 1988 het eeuwfeest. Ter gelegenheid daarvan ontving het Concertgebouworkest het predicaat ‘Koninklijk’ als erkenning voor een eeuw vakmanschap. Tijdens het Mahlerfeest in 1995 voerde men het gehele symfonische en vocale oeuvre van Gustav Mahler uit in samenwerking met de Wiener en de Berliner Philharmoniker, gedirigeerd door Bernard Haitink, Riccardo Chailly, Claudio Abbado en Riccardo Muti. Dit vond plaats 75 jaar na het eerste Mahlerfestival in Amsterdam, dat Willem Mengelberg organiseerde. In 2008 riep het Engelse muziektijdschrift Gramophone het Koninklijk Concertgebouworkest uit tot ‘beste orkest ter wereld’.

Jubileumjaar
Met zijn ‘fluwelen’ strijkers, ‘gouden’ koperklank en het als ‘typisch Nederlands’ omschreven timbre van de houtblazers, hoort het Koninklijk Concertgebouworkest tot de wereldtop van beroemde orkesten. Dit jaar maakt het orkest een wereldtournee en geeft 48 concerten in 30 steden op 5 continenten. Onder leiding van Mariss Jansons presenteert het orkest zich telkens op het hoogste niveau.

De KB bezit veel boeken over het Concertgebouw en het Concergebouworkest. Een aantal daarvan is te vinden in de Leeszaal van Nederland.

Literatuur 
 * Titels over het Concertgebouworkest en het Concertgebouw, Publieke Werken van Thomas Rosenboom
Links 
 * Website van het Concertgebouw 
 * Website van het Koninklijk Concertgebouworkest

Scriptor

Bron: Koninklijke Bibliotheek via Nieuwsbank

Tags: Bernard Haitink, componisten, concertgebouw, concertgebouworkest, KB, muziek, Webboulevard online Magazine - 24/7